Colenberg Omgevingspsychologie

LinkedIn Twitter

De Meelfabriek

Een eeuw geleden stonden er fabrieken op de voormalige bolwerken. Tegenwoordig leggen steden daar parken aan. Ook Leiden wil een groot singelpark rond de binnenstad. Maar de meelfabriek blijft staan. De wereldberoemde architect Peter Zumthor heeft een bijzonder plan gemaakt voor herontwikkeling. Met ingrijpende verbouwingen, nieuwbouw en parken. Geplande start: begin 2014.

Casco

Toren meelfabriekAfgelopen zaterdag, op de Dag van de Bouw, was de voormalige Meelfabriek De Sleutels open voor publiek. Bij de entree werd ter introductie een film vertoond van Frans Bromet. Posters met artist impressions lieten zien hoe het moest worden. Bezoekers konden op eigen houtje het complex verkennen. Via smalle, steile trappen en verborgen doorgangen. En voor wie het aandurfde: het dak van de toren op.

Het interieur van de gebouwen is helemaal gestript. Alleen bepaalde monumentale onderdelen zijn behouden, een eis van de Rijksdienst voor het Erfgoed. Bijvoorbeeld ‘de wokkel’, de glijbaan voor meelzakken in een dubbele helix. En de huiveringwekkende pater-nosterlift van vóór de Arbowet.

Overal ligt gebroken glas en stof. Op sommige plekken groeit onkruid. Op de bovenste etage van de silo hangen ‘stalactieten’ van kalk langs de barsten in het plafond. Hoewel niet heel comfortabel, nodigt het uit tot ontdekken. Het complex voldoet nu al aan de voorwaarden voor een boeiende omgeving (Kaplan & Kaplan, 1987): variatie binnen een eenheid, spannend, maar ook ‘leesbaar’.

Meelfabriek interieur

 

Ruggengraat

Dwalend door het verweerde casco begreep ik goed waarom Zumthor direct koos voor het benadrukken van de constructie. De betonnen pilaren en trechters en de verschillende staalconstructies hebben een eigen schoonheid. Elk gebouw is anders en de ruimtes hebben onmiskenbaar potentie. Niet in de laatste plaats vanwege de prachtige plek aan het water en tussen het groen. Waar Zumthor en Oudolf nog meer water en groen aan toe gaan voegen.

Sommige gevels zijn op het eerste oog het behouden waard. Toch sloopt Zumthor ze vrijwel allemaal om de gebouwen lichter te maken, warm en energiezuinig. Om het uitzicht maximaal te benutten en om interactie te krijgen met de omgeving. Omdat het complex ondertussen op de monumentenlijst kwam te staan, was daar wel wat overtuigingskracht voor nodig.

Verhalen

In 2010 vertelde Zumthor in De Doelen voor een volle zaal over zijn plan. Met mooie anekdotes. Over hoe hij bij de rondleiding een kalender vond met een afbeelding van Vals. De streek in Zwitserland waar hij woont en waar een meesterwerk van hem staat: de thermen. De andere architecten zagen daarin een voorteken dat hij de competitie zou winnen.

Hij vertelt hoe hij bij zijn eerste bezoek in ‘het verkeerde’ hotel werd gezet. Als Leidenaar begreep ik wat hij bedoelde: een gedateerd exemplaar van een grote keten op een troosteloze plek naast de snelweg. Zou dat een verklaring zijn voor de prominente plek van een hotel in zijn plan?

En hoe hij aanvankelijk niet warm liep voor weer een ‘renovatieproject’. Maar hoe de schoonheid van het industriële complex hem trof. Hoe het woud van betonnen pilaren hem deed denken aan de Mezquita in Cordoba. Dat hij voor zich zag hoe herontwikkeling de hele buurt kon vitaliseren.

Zware dobber

Toen de meelfabriek in 1988 sloot, waren de naastgelegen katoenspinnerij en ankersmederij al verdwenen. Dat de meelfabriek niet meteen is gesloopt, is vermoedelijk te danken aan de zware betonnen constructie. Die afbreken kost veel geld. Maar wat moet je dan met zulke kolossen?

Meelfabriek gevelsDe gemeente besloot de omwonenden te vragen wat zij ervan vonden. Ik herinner mij nog het onderzoek dat ik destijds vanuit Research voor Beleid uitvoerde. Ik hoorde bewoners vertellen aan de enquêteurs dat ze aan het uitzicht gehecht waren. Dat het een bijzonder complex was. Deel van de Leidse geschiedenis. Anderen vonden het maar oude troep en stoorden zich aan de leegstand. Hoewel de meningen verdeeld waren, werd besloten tot behoud. Het complex werd verkocht met de opdracht van herbestemming en een competitie voor een masterplan.

De projectontwikkelaar vertelt op radio Sleutelstad over het gebouw. Bijvoorbeeld hoe er vroeger permanent werd verbouwd om het productieproces te verbeteren. In zijn lezing liet Zumthor zien hoe er steeds werd gesloopt en bijgebouwd. De fabriek heeft in zijn leven uiteenlopende gedaantes gekend, waar straks eindelijk weer een nieuwe aan wordt toegevoegd. Dan heeft Leiden er rond 2021 een bijzonder woon- en werkgebied bij. En een spectaculair hotel, met zwembad op het dak. Met dank aan die zware constructie.

Meer informatie over het project is te vinden op: www.demeelfabriek.nl

4 juni 2013